Archeologie

De rivier de Maas heeft grote invloed gehad op het ontstaan en de ontwikkeling van het dorp Haren.
Duizenden jaren geleden maakte de rivier haar eigen bedding tussen wallen van zand en grint. Vaak kwam het voor dat de rivier een andere route ging volgen, soms kilometers verder. De oude bedding droogde op en bleef als een laagte in het landschap achter.

Ruim 5000 jaren geleden liep de route van de Maas vanaf de stad Grave westwaarts langs Neerloon‑Ravenstein en Demen. Voorbij Demen maakte de rivier een scherpe bocht naar het zuiden om vervolgens tussen de dorpen Demen en Dieden door, in de richting van het dorp Haren te gaan. De Maas liep oostelijk om Haren heen, ongeveer 300 meter van de kerk. Door een bocht westwaarts te maken vervolgde de rivier haar route in zuidwestelijke richting. De wetering, die thans in de richting van het dorp Macharen naar het Ossemeer stroomt, is nog een aanwijsbare oude rivierloop.

Ongeveer 1 km. oostelijker van Haren stroomde een grote zijtak van de Maas in zuidoostelijke richting. Op een afstand van ruim 1 kilometer van Haren maakte deze tak een bocht westwaarts, om daarna haar route te vervolgen met de hoofdstroom, zuidwestelijk van Haren. Bijzonder intensief was het oude stroomstelsel ontwikkeld ten westen van Haren, in de polder tussen Haren en Macharen.
Noordelijk van deze Maasstroom lag een grote zanderige heuvelrug van pleistoceen zand. Ongeveer 200 meter ten zuiden van de Maasloop lag een kleinere zandheuvel. De noordelijke zandheuvel werd later het dorp Haren; de zuidelijke zandheuvel staat bekend als woonplaats ten noorden van de Spaansesteeg.
Op deze hoger gelegen plaatsen was omstreeks 2000 v. Chr. al een eerste bewoning. De jaarlijkse overstroming van de rivier leverde een verbetering van landbouwproducten op, en mede hierdoor is het begrijpelijk dat deze streek al zeer vroeg voor bewoning in aanmerking kwam.

Opgravingen.

Opgravingen in deze streken van Oost‑Brabant hebben bewezen, dat vele miljoenen jaren geleden de zee hier eens stroomde. Vondsten brachten een gedeelte van een walviswervel, verschillende schelpdieren en fossielen van vissen te voorschijn. Bij de dorpen Herpen en Oijen zijn stenen bijlen gevonden, die uit de "Rössenen" periode komen: het tijdvak van omstreeks 3000 v. Chr.

In april 1959 vond de heer F.X.A. van Swaay uit Berghem in zand dat afkomstig was uit een nieuwe kavelsloot, een bronzen randbijltje
(± 1500 v. Cr.). De vindplaats van dit voorwerp stamt uit de vroege bronstijd en ligt ten zuiden van het huidige dorp Haren.
Reeds lange tijd is het terrein bekend als oude woonplaats waarop vooral veel inheems aardewerk uit de eeuwen rond het begin onzer jaartelling is gevonden.

Enkele weken na het vinden van het bronzen bijltje ontdekte de heer H.G.M.Teunissen, huisarts te Berghem, op een nabij gelegen woonplaats een fragment van een stenen bijl met een vermoedelijke ouderdom van ± 3500 tot 4000 jaar.

Archeologische opgravingen onder Haren, nabij de Spaanse Steeg. (Foto: Daan Scholten – Stadsarchief Oss)

Door de jaren heen zijn op vele locaties in en rondom Haren archeologische opgravingen gedaan. Veelal wordt dit onderzoek uitgevoerd door Archeologisch Onderzoek Leiden bv (Archol). Een bedrijf dat is opgericht door en gehuisvest in de Faculteit der Archeologie van de Universiteit Leiden.
Archeologisch onderzoek heeft heden ten dage een vaste plaats verworven in het planologisch beleid. Archeologie of oudheidkunde is de wetenschap die overblijfselen van oude culturen bestudeert teneinde het verleden te reconstrueren en te duiden. Dergelijke overblijfselen, in het bijzonder door de mens vervaardigde gebruiksvoorwerpen (vakterm: artefacten), worden bij opgravingen gevonden. Het wetenschappelijk onderzoek behelst die overblijfselen en de context waarin zij worden aangetroffen.
Het tijdig en gedegen uitvoeren van archeologische werkzaamheden maakt het mogelijk de uitkomsten van onderzoek mee te nemen in (de voorbereiding van) een bestemmingsplan.

Archeologisch Onderzoek Leiden bv verricht op projectbasis een breed spectrum aan archeologische werkzaamheden waarvan een hoogwaardig standaardrapport wordt opgemaakt. Zo is recentelijk archeologisch onderzoek gedaan bij de Groenstraat in het noord oostelijk deel van Haren.

 
Foto: Erfgoedlokaal Haren / J. Arts

Bij een opgraving wordt een terrein vlakdekkend onderzocht. Het streven is zoveel mogelijk informatie te verkrijgen over een vindplaats. Niet alleen de aangetroffen sporen vertellen een verhaal, maar ook de vondsten. Gedurende de veldwerkperiode wordt op verzoek een open dag op de opgraving georganiseerd zodat alle geïnteresseerden (medewerkers van de opdrachtgever, omwonenden, scholieren en andere geïnteresseerden) de voorlopige resultaten van het onderzoek kunnen zien. Na het veldwerk kunnen eventuele bouwactiviteiten starten en buigen verscheidene specialisten zich over de vondsten.

Uiteindelijk zal de opgraving resulteren in een wetenschappelijk eindrapport. Ook een meer publieksgerichte verslaglegging behoort tot de mogelijkheden. Voorbeelden zijn een publieksbrochure of een tentoonstelling.

Erfgoedlokaal Haren ons dorp zal ten aller tijde bereid zijn, archeologische vondsten ten toon te stellen aan het grote publiek.
In een later stadium zal dit websitegedeelte meer vertellen over de archeologische opgravingen in- en rondom Haren.